Wat is Tijd? Over onze Tijdmonsters

Wat is Tijd….?

Ik doe onderzoek naar tijdsbeleving in onze moderne tijd. Hiervoor interview ik mensen in totaal uiteenlopende situaties. Jong, oud, zeer actief of juist rustig levend, werkers, studenten, directeuren, technici, kunstenaars, huisvrouwen, zelfstandigen, winkeliers, kennis­werkers, enzovoorts. Boeiende gesprekken.

Als ik mensen de vraag stel wat ’tijd’ voor hen is, is het antwoord meestal dat tijd gelijk staat aan ‘de klok’. Kloktijd is ons oriëntatiemiddel. Het cement van de afspraken die we met elkaar maken.  Onze manier om gebeurtenissen en situaties te voorzien van volgordes en handelingen. We staan op met de klok en gaan ermee naar bed.

We praten over ‘de Tijd’ alsof er een soort objectieve dimensie bestaat. We zijn ‘op tijd’ of ‘achter met de tijd’. De tijd ‘stroomt’, als een rivier. Of ‘knaagt’, als een dier. Tijd ‘heelt wonden’ en ‘geeft raad’. Tijd gaat ‘voorbij’ of ‘is op’. We zijn ‘uit de tijd’ of ‘van de tijd’. Heel veel gangbare uitspraken over tijd zijn ruimtelijk of magisch of zelfs allebei.  Zodra je hier wat dieper over doordenkt, slaat de verwarring toe.

Whenever I attempt to frame a simple idea of ’time’, abstracted from the succession of ideas in my mind,… I am lost and embrangeld in extricable difficulties (George Berkeley)

‘Tijd’ is een begrip op een hoog abstractieniveau. Tegelijk is de ervaring van ’tijd’ heel concreet en voor veel mensen soms erg drukkend. Als we te laat zijn of ons niet houden aan tijdafspraken, dan geeft dat een beklemmend gevoel. Is het niet bizar dat iets dat zo abstract is, zoveel druk kan geven in een mensenleven?

Het ontstaan van Tijd

Onze voorouders hadden waarschijnlijk een andere relatie tot de tijd dan wij. Hun tijdsbegrip verschilde in ieder geval van dat van ons. In samenlevingen waarin geen kalenders of klokken zijn, zie je dat terug in de taal. Er zijn samenlevingen geweest waar mensen het woord ‘slaap’ gebruikten voor ons woord ‘nacht’. Of ‘maan’ in plaats van ‘maand’. Een ‘jaar’ heette een ‘oogst’. De beleving van tijd zal meer cyclisch zijn geweest, een voortdurende omwenteling van gebeurtenissen. Met patronen van herhaling in het ritme van de seizoenen en de natuur.

Pas later kwamen er de woorden en de instrumenten (waterklokken en zonnewijzers) om nieuwe standaardeenheden te gebruiken. Onze tijdklokken zijn van oorsprong gebaseerd op natuurverschijnselen. Onze huidige tijdseenheid, het ‘uur’, is een beweging met een gestandaardiseerde snelheid die is afgeleid van het zonnestelsel.

Mensen hebben het vermogen om door generaties heen te leren. Onze ervaringen zijn een stapeling van die van vroegere tijden. Het indelen van de dag en activiteiten met klokken doen wij al eeuwen. Onze tijdtechniek is intussen super verfijnd. De oriëntatiemiddelen zijn ook heel nauwkeurig geworden. Daar zit een prachtige kant aan – we kunnen onze tijd optimaal benutten – maar ook een tegenkant. De discipline die we ons kunnen opleggen. Tot op de minuut of seconde.

Onze Tijdmonsters

Als je de Tijd ontdoet van de franje van magische woorden en abstracties, zie je iets heel interessants. Niet de Tijd of onze klok dwingt ons ergens toe, maar wij mensen doen dit zelf. We zetten onszelf en elkaar onder druk met verwachtingen en doelstellingen. Alles dat ‘moet’. Met onze innovatieve tijdsparende middelen, de glanzende producten van techniek en informatica, draaien we de duimschroeven verder aan.

We denken dat het de Tijd is die ons opjaagt. Uiteindelijk doen we dit onszelf aan. Of anderen doet dat met ons. We hebben met elkaar in onze samenleving abstracte Tijdmonsters gecreëerd. Zoals een kind in de nacht bang is voor die enge krokodil onder zijn bedje, zijn wij bang niet te beantwoorden aan onze diepere verlangens of de targets van anderen. Ons grootste tijdsprobleem is te vinden in de angst om tekort te schieten.

Sociale normen als ‘je moet op tijd komen’ en ‘je moet je tijd goed gebruiken’ zijn dooddoeners. Het zijn de maskers van discipline. We leven in een rationele cultuur die de Tijd onder controle probeert te brengen. Zolang we blijven geloven in de manipulatie met doelen, acties en inzet van energie zullen we ijverig blijven rennen in onze mallemolens.

Gelukkig falen we altijd wel, als we te perfectionistisch op onze tijdstippen draven. Een kind dat ons stoort, een ziekte die erin hakt, een ontslag, een flinke tegenvaller, een spontaan feest. Alle calamiteiten en onverwachtse gebeurtenissen die nóóit uitkomen. Maar die je altijd helpen om de kern terug te vinden van je persoonlijke tijd en het hart in je leven. Wees er blij mee….en neem je tijd, als ze aankloppen.